Choroby i szkodniki czosnku, czyli wszystko o kłopotliwych gościach w uprawie

Czosnek, ze względu na zawarte w nim fitoncydy, pomaga w zwalczaniu wielu chorób, sam na nie natomiast często cierpi. Porażany jest przez podobne patogeny, które pojawiają się u cebuli. Największe znaczenie mają grzyby z rodzaju Fusarium, Penicillium oraz Sclerotium oraz szkodniki takie jak niszczyk zjadliwy i błotniszka czosnkówka. Z tego względu, iż czosnek rozmnażany jest wegetatywnie, łatwo przenoszą się również choroby wirusowe, szczególnie wirus latentny czosnku (Garlic latent virus, GLV) oraz wirus żółtej karłowatości cebuli (Onion yellow dwarf virus, OYDV).

Najczęściej porażany przez choroby jest czosnek prowadzony w uprawie monokulturowej. Brak płodozmianu powoduje gnicie ząbków, żółknięcie szczypioru czy zamieranie całej rośliny. Ponadto źle wykonywane zabiegi uprawowe lub ich brak nasilają występowanie szkodników. Częste błędy w uprawie czosnku, szczególnie sadzenie niesprawdzonego pod względem fitosanitarnym materiału wysadkowego, skutkują słabym plonem o niskiej jakości. Jeśli na naszym polu zaobserwujemy niepokojące objawy, warto zasięgnąć rady eksperta. Poniższe informacje mogą pomóc w rozpoznaniu przyczyn zamierania czosnku lub pozwolić na uniknięcie ich przez stosowanie się do zaleceń.

Choroby grzybowe

Fuzaryjna zgnilizna czosnku

Choroba wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Fusarium, w szczególności gatunki F. oxysporum i F. avenaceum. Powodują one gnicie piętki czosnku rozpoczynające się żółknięciem wierzchołków liści, które w następstwie porażenia więdną i obumierają. Przestrzeń między łuskami ząbków obejmuje grzybnia, początkowo biała, następnie różowa. Korzenie stają się ciemnobrązowe, postrzępione, podziurawione i przezroczyste, a piętka brązowieje. Osłabiony system korzeniowy powoduje, że porażone rośliny z łatwością dają się wyciągnąć z gleby.

Źródłem patogenów jest gleba, to tam zimują zarodniki przetrwalnikowe. Choroba najczęściej poraża czosnek uprawiany w monokulturze, przy sprzyjającej temperaturze – ciepłe i wilgotne lato 28–32°C. Pomocnymi w rozwojowi fuzaryjnej zgnilizny mogą być również inne choroby oraz szkodniki.

Aby zapobiec występowaniu choroby, należy przede wszystkim stosować zmianowanie, nie uprawiać po sobie na tym samym stanowisku przez kilka lat roślin cebulowych, a także wysadzać zdrowe, zaprawione uprzednio ząbki. Obecnie brak jest zarejestrowanych środków do zwalczania fuzaryjnej zgnilizny i innych chorób grzybowych czosnku.

Zielona zgnilizna czosnku

Sprawcami tej choroby są grzyby z rodzaju Penicillium, w szczególności P. verrucosum var. cyclopium. Objawy dostrzegane są zwykle dopiero podczas przechowywania główek. Na ząbkach pojawiają się wodniste plamy powodujące mięknięcie tkanek. Następnie w ich obrębie tworzy się zielony, pylący nalot złożony z zarodników. Tkanka wewnątrz ząbków butwieje tworząc jednolitą, brązową masę.

Rozwojowi choroby sprzyjają warunki przechowalnicze czosnku, tj. wilgotność względna poniżej 80% i temperatura powyżej 0°C. Patogen przenoszony jest z materiałem nasadzeniowym, dlatego porażone rośliny nie nadają się do rozmnażania. Należy do sadzenia wykorzystywać wyłącznie zdrowe, sprawdzone ząbki.

Biała zgnilizna (zgnilizna twardzikowa)

Czynnikiem chorobotwórczym jest grzyb Sclerotium cepivorum, zimujący w glebie. Coraz częściej biała zgnilizna pojawia się w uprawach czosnku w Polsce. Objawy tej choroby w dużym stopniu przypominają te wywoływane przez grzyby Fusarium, łatwo można je pomylić. Czosnek zahamowany jest we wzroście, jego liście od wierzchołka zaczynają żółknąć i zasychać. Na powierzchni łusek ząbków pojawia się biały, watowaty nalot grzybni z czarnymi punkcikami, sklerocjami, co jest cechą charakterystyczną dla danej choroby. Tkanka porośnięta grzybnią mięknie, ulega mokrej zgniliźnie. Przy silnym porażeniu nalot może objąć całą powierzchnię ząbków. System korzeniowy ulega znacznej redukcji lub całkowitemu zniszczeniu.

Patogen może zimować w glebie przez 5 lat, czasami nawet przez 8! Choroba najlepiej rozwija się podczas długo utrzymującej się wilgotnej i chłodnej pogody (optymalnie przy 16°C). Wysoka temperatura i niska wilgotność latem hamują rozwój białej zgnilizny. Tak jak w przypadku poprzednich chorób zaleca się prowadzenie płodozmianu oraz sadzenie wyłącznie zdrowego materiału nasadzeniowego.

Chorobę można zwalczać chemicznie, obecnie zarejestrowane są dwa środki: Constans WG oraz Switch 62,5 WG. Zabiegi ochronne wykonuje się na 10–30 dni przed siewem lub sadzeniem czosnku. Po oprysku wierzchnią warstwę gleby (na głębokości 10 cm) należy dokładnie wymieszać. W jednym sezonie wegetacyjnym można wykonać wyłącznie jeden zabieg.

Szkodniki

Niszczyk zjadliwy (Ditylenchus dipsaci)

Ten drobny, nitkowaty nicień coraz częściej pojawia się w uprawie czosnku i powoduje zwiększające się straty gospodarcze. Liście porażonej rośliny ulegają licznym deformacjom, skręcają się. Wierzchołek główki grubieje, żółknie, a następnie usycha, piętka natomiast pęka i zaczyna gnić. System korzeniowy zanika. Na polu obserwuje się placowe zamieranie czosnku spowodowane charakterystycznym, gromadnym żerowaniem nicieni. Szkodniki te przenoszone są wraz z narzędziami oraz materiałem rozmnożeniowym. Obecnie na rynku nie ma środków do zaprawiania ząbków przeciwko niszczykowi. Należy wybierać wyłącznie zdrowy materiał do sadzenia. Zaleca się, by nie uprawiać roślin cebulowych przez 4–5 lat na zarażonym polu. Szkodnik ten występuje w rasach, które porażają wiele gatunków roślin, utrudnia to zaplanowanie zmianowania. Warto zapamiętać, że do roślin nieatakowanych przez niszczyka należą warzywa kapustne, burak, pomidor, ogórek i marchew. Porażone rośliny należy natychmiast usunąć z pola i spalić, w żadnym wypadku nie kompostować.

Błotniszka czosnkówka (Suillia lurida)

Osobnik dorosły to brązowo-ruda muchówka, osiągająca długość 1 cm. Szkodliwa jest wyłącznie jej biała larwa, do 12 mm, która żeruje wewnątrz szczypioru powodując jego żółknięcie i zasychanie (na liściach czasem widoczny jest wydrążony przez nią chodnik). W jednej roślinie występuje wyłącznie jedna larwa. Szczególnie uciążliwa jest w uprawie czosnku jesiennego. Występowaniu szkodnika sprzyja łagodna i wczesna wiosna, kiedy temperatura dochodzi już do 10°C. Nie powinno się uprawiać czosnku w sąsiedztwie dziko rosnących roślin cebulowych, aby ograniczyć ryzyko porażenia przez błotniszkę. Ponadto rośliny uprawiane w monokulturze są bardziej narażone na atak tego szkodnika. Na małych plantacjach zaleca się przykrywanie pola włókniną, często chroni ona przed nalotem i osiadaniem muchówek.

Autor: Joanna Żołnierkiewicz

Bibliografia:

Kępkowska A., Janiszewska I., Mańczak M., „Warzywnictwo”, PWRiL, Warszawa 1984 r., s. 283–286

Kołota E., Orłowski M., Biesiada A., „Warzywnictwo”, UWP, Wrocław 2007 r., s. 332–335

Legańska Z., Balcerzak J., „Warzywnictwo”, wyd. Hortpress, Warszawa 2000 r., s. 212–214; 227–228

Mazur S., „Choroby czosnku i ich zwalczanie”, „Hasło Ogrodnicze” nr 9/2003 r.

Nawrocki J., „Choroby cebuli”, „Działkowiec” nr 8/2005 r., s. 40–41

Nawrocki J., „Choroby czosnku”, „Hasło Ogrodnicze” nr 5/2014 r.

Orłowski M., Kołota E., „Uprawa warzyw”, wyd. „Brasika” Szczecin 1993 r., s. 84–86

Pniak M., „Szkodniki warzyw cebulowych”, „Działkowiec” nr 8/2005 r., s. 40–41

Skąpski H., Dąbrowska B., „Uprawa warzyw w polu”, Wyd. SGGW, Warszawa 1994 r., s. 410

„Program Ochrony Roślin Warzywnych 2014”, wyd. Hortpress, Warszawa 2014 r.