Cietrzew - leśny ptak wyróżniający się rytualnym wiosennym tokowaniem
Zobacz także
Żywienie
Latem cietrzewie najchętniej żywią się owadami i bezkręgowcami, którymi karmią również młode, oraz młodymi pędami, liśćmi czy jagodami. Zimą z kolei z lubością zjadają one nasiona bądź pąki z wierzb, brzóz, osik, olch i innych drzew liściastych. Jak łatwo zatem zauważyć, cietrzewie żerują zarówno na ziemi, jak i w koronach drzew. Ważne jest, że za pokarmem są w stanie przelecieć dziesiątki kilometrów, w czym na pewno pomaga im ich znaczna ruchliwość.
Tokowanie
Toki cietrzewi to wprost rytuał, a przy tym – wyjątkowe widowisko. Odbywają się one podczas wiosennych poranków zawsze w stałych miejscach – wśród otwartych przestrzeni na leśnych łąkach, polanach, moczarach, mszarach czy na górskich połoninach (w wypadku cietrzewi żyjących powyżej górnej granicy lasu). Dominujące samce zawsze tokują w centrum tokowiska, gdzie w okresie poprzedzającym składanie jaj samice odwiedzają je naprawdę chętnie i regularnie. Główne toki mają miejsce albo na odkrytej polanie, albo w bagnie. Mogą być jednak poprzedzone bulgotaniem samców jeszcze z koron drzew. Samce podnoszą wtedy swoje lirowate ogony i je rozkładają, demonstrują też białe pokrywy podogonowe. Przy tym wszystkim ciągle zmieniają swoje pozycje i nawołują w różne strony. Ponieważ jest to gatunek poligamiczny, to cietrzewie będą pokrywały wiele samic, które następnie same wychowują potomstwo.
Pieśń godowa cietrzewia: jest złożona, a jej znajomość jest konieczna w wypadków myśliwych, ponieważ ptaki te są łownymi. I tak też dzieli się ją na trzy strofy: bulgotanie, czuszykanie i krektanie. Bulgotanie to głęboki i bełkoczący odgłos wydawany z nadętymi workami powietrznymi („rru-perre-uu-uhr”) – słychać go z odległości kilku kilometrów. Czuszykanie zaś („czu-szyyy”) to odzwierciedlenie bardziej agresywnego nastroju samców, które zaczynają też wtedy podskakiwać i trzepotać skrzydłami. Krektanie z kolei to sygnał ostrzegawczy, jednak bardzo rzadko słyszalny. Warto wspomnieć, że także samice wydają z siebie dźwięki w trakcie toków, można je określić jako głośne „gagag”.
Lęgi
Samice wygrzebują sobie dołek, tworzą gniazdo i w nim właśnie – od kwietnia do czerwca – składają ok. 6–11 (wyjątkowo nawet 15) jaj, które wysiadują bez przerwy przez 27 dni. Jaja te mają brudnożółty kolor i pokryte są małymi i ciemnymi plamkami. Dieta piskląt wymaga obecności bezkręgowców, które matki dzielnie im znoszą, a następnie uczą je, jak zdobywać pokarm samemu. Okazuje się jednak, że młode osobniki bardzo szybko się usamodzielniają – przykładowo latać potrafią już po ok. 2 tygodniach. Z kolei do tokowania są w stanie przystąpić już następnej wiosny, mimo że zdolność prokreacyjną uzyskują dopiero po co najmniej 2 latach.
Warto dodać, że w Finlandii zanotowano 70-proc. sukces gniazdowy, a przeżywalność piskląt do końca sierpnia szacuje się na poziomie ok. 50 proc.
Krzyżowanie się gatunków
Nie można zapominać także o tym, że cietrzewie bardzo często krzyżują się z głuszcami, co wynika z nadmiernego pobudzenia samców tego pierwszego gatunku. Mieszaniec zrodzony z takiego spotkania nazywany jest skrzekotem. Osobnik ten jest niepłodny i przy tym agresywny, co może negatywnie wpływać na przebieg tokowania. Skrzekoty przybierają też różny wygląd w zależności od tego, czy są potomkami cietrzewia i głuszki, czy też głuszca i cieciorki. Odnotowuje się również, że przy takich mieszanych spotkaniach może dojść do zarobaczenia, ponieważ inne gatunki są w stanie przenieść na cietrzewie różne pasożyty czy choroby.
Autor: Dagmara Deska
Bibliografia:
- Kruszewicz A., Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana, Warszawa 2013, s. 96.
- Mały słownik zoologiczny: ptaki, t. 1, red. P. Busse, Warszawa 1990, s. 75–76.
- Sokołowski J., Ptaki Polski. Atlas, Warszawa 1988, s. 140–141.
- Svensson L., Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Przewodnik Collinsa, tłum. D. Graszka-Petrykowski, Warszawa 2013, s. 50–51.
