Cietrzew - leśny ptak wyróżniający się rytualnym wiosennym tokowaniem
Zobacz także
Cietrzew (Tetrao tetrix) należy do rodziny głuszcowatych. W Polsce jest to jeden z najszybciej zanikających gatunków, a i ogólnie na świecie zauważa się, że liczebność tych ptaków stale spada. Wynika to zapewne z tego, że mają one bardzo małą zdolność przystosowawczą i źle radzą sobie ze zmianami wprowadzanymi przez człowieka. Nie można jednak zapominać o cesze, która jest dla nich zdecydowanie najbardziej charakterystyczna – mowa oczywiście o rytualnym wiosennym tokowaniu.
Występowanie
Najliczniej ten osiadły ptak występuje we wschodniej Europie i Skandynawii oraz na terenach sięgających aż po Mandżurię. Co do Europy Środkowej, to cietrzew tworzy w niej wyłącznie wyspowe populacje, czego potwierdzeniem może być również Polska, w której to spotkamy go punktowo głównie na wschodzie i południu, najliczniej zaś – na Lubelszczyźnie, Kielecczyźnie i Białostocczyźnie. Za to przykładowo w Finlandii liczba dorosłych osobników sięga przeszło miliona, co sprawia, że na kilometr kwadratowy może tam przypaść nawet trzech samców.
Charakterystyka
Samice różnią się nieco od samców, co wynika z tego, że ich ubarwienie ma pełnić funkcję ochronną. Ogólnie jednak cietrzewie są podobnej wielkości co kura domowa, mają małe głowy i niewielkie dzioby. Ich wymiary wahają się zatem w granicach 45–60 cm, rozpiętość skrzydeł wynosi zaś do 1 m. Co do wagi, to samce potrafią być wyraźnie cięższe od samic mających 0,75–1,1 kg, ich masa bowiem to od 1,1 do nawet 1,8 kg jesienią. Wracając do upierzenia, to pióra samic są szarobrązowe z nieregularnym czarnym prążkowaniem poprzecznym, w tym również na gardle i piersi, a na ich skrzydłach rysuje się biały pas, który bardzo dobrze widać w locie. Ich ogony są zazwyczaj lekko wcięte na końcu. Młode zaś są podobne właśnie do samic.
Zdecydowanie najbardziej interesujący jest jednak wygląd samców. Już w pierwszym roku życia ich pióra ubarwiają się na czarno, a z czasem nabierają granatowego i metalicznego połysku. Charakterystyczny jest też ich lirowato wygięty ogon, który z wiekiem jest coraz szerszy i mocniej zawinięty ku dołowi, oraz wyraźne czerwone obwódki oczu tworzone przez nagą skórę. Ważne jest też to, że samce mają na skrzydłach po dwa białe pasy; tego samego koloru są również pokrywy podogonowe. Wraz z rozwojem zmieniają się także lotki i sterówki samców, które się wydłużają i poszerzają. Takiego ostatecznie przemieniającego się osobnika w myślistwie nazywa się murzynem.
Ogólnie cietrzewie bardzo chętnie przesiadują na drzewach, a gdy już latają, to robią to szybko i wytrwale. Ciekawe jest, że samce składają wtedy swoje lirowate ogony, przez co wyraźnie się one wydłużają. Na co dzień, poza sezonem toku, wydawane przez nie odgłosy można określić jako gwałtowne i gdaczące „kakakakakakeh-ah”. Gdy z kolei nawołują się w stadzie, usłyszeć można przeciągłe „joook”.
Gniazdowanie
Cietrzewie to ptaki leśne. Można je jednak spotkać na terenach charakteryzujących się różnymi warunkami środowiskowymi – od podmokłych łąk i torfowisk po wrzosowiska i jałowe wyspy czy niedaleko pól uprawnych, szczególnie tych usianych gryką. W Polsce jednak najczęściej zobaczymy je na skraju dużych i raczej starych lasów porośniętych brzozami, olchami lub sosnami i w okolicach bagien. Gniazda tych ptaków są nietypowe, ponieważ to płytkie zagłębienia wygrzebane w ziemi gdzieś wśród traw, wrzosów czy w cieniu drzew lub krzewów. Są one zazwyczaj tylko skąpo usłane źdźbłami, najważniejsze bowiem jest dla tego gatunku zamaskowanie swojej kryjówki. Istotne jest także to, że gniazdo takie może się znajdować nawet kilka kilometrów od tokowiska.
Niezwykle interesujące jest też zachowanie cietrzewi w trakcie zimy. Zeskakują one wtedy z drzew wprost w śnieżne zaspy, w których to drążą sobie jamy i w nich właśnie śpią ukryte przed drapieżnikami.
czytaj dalej...
