Efektywna hodowla kurczaków - brojlerów

Mięso drobiowe jest przez konsumentów cenione ze względu na dostępność (niskie ceny) oraz walory smakowe. Osoby dbające o zdrowe odżywianie także potrafią docenić cechy białego mięsa. Zawiera ono łatwo strawne białko, jest mniej kaloryczne niż mięso wołowe czy wieprzowe. Producenci za to doceniają postępy technologiczne w produkcji drobiarskiej – zadawanie paszy i pojenie odbywa się w większości przypadków w sposób zautomatyzowany. Kurczaki potrafią efektywnie wykorzystać pasze, cechują się wysoka wydajnością rzeźną, a ich okres odchowu jest stosunkowo krótki.

Przed zakupem hodowca powinien uzyskać od zakładu wylęgowego niezbędne informacje dotyczące pochodzenia genetycznego piskląt. Aby osiągnąć zadowalające efekty produkcyjne w intensywnym chowie zwierzęta muszą pochodzić z linii ściśle selekcjonowanych. Priorytetem jest tu dobór zwierząt ze względu na jak najszybszy przyrost i wysoką ubojową masę ciała. Na opłacalność produkcji ma wpływ wykorzystanie paszy, długość czasu wychowu przed ubojem, końcowa masa ciała oraz straty z powodu upadków ptaków.

Produkcja mięsna może odbywać się w sposób intensywny, półintensywny lub ekstensywny. Ten ostatni jest stosowany w gospodarstwach przydomowych oraz jako efekt rosnącej popularności chowu ekologicznego.

W chowie intensywnym wyróżniamy systemy utrzymania na głębokiej ściółce i ściółkowo-rusztowe. W zależności od wyboru jednej z powyższych metod zalecane są inne wartości maksymalnego zagęszczenia ptaków na m². System ściółkowo-rusztowy ma tą zalecę, że zwierzęta odizolowane są od ściółki i łatwiej jest ją sprzątnąć. Celem chowu intensywnego jest ubój brojlerów w 39-42 dniu życia. Do tego czasu powinny one osiągnąć maksymalną masę (ok. 2,5 kg). Zwierzęta są karmione pełnoporcjowymi mieszankami o wysokiej koncentracji białka i energii.  Popularne stają się także tuszki zwierząt ubijanych w wieku do 5 tygodnia życia ważących ok 1,2 kg. Wówczas występuje tylko minimalne otłuszczenie.

W chowie półintensywnym brojlery powinny osiągnąć wyższą, docelową masę ciała  w wieku 56 dni lub nieco później. Do 6 tygodnia życia żywione są jak w chowie intensywnym, później dostają zboża. Po tym czasie także muszą mieć umożliwiony dostęp do wybiegu.

W chowie ekstensywnym kurczęta wolniej rosną, a zatem i później osiągają masę ciała odpowiednią do uboju. Taki system ma swój udział w produkcji ekologicznej oraz w małych przydomowych hodowlach. W tym przypadku w żywieniu główny udział mają pasze własne z gospodarstwa (głównie zboża, zielonki i rośliny okopowe) oraz odpadki ze stołu i pozostałości pokarmu dla innych zwierząt. Ptaki mają często nieograniczony wybieg. Ubój następuje nie szybciej niż w 12 tygodniu życia.

Hodowla kurczaków brojlerów w systemie ekstensywnym byłaby niemożliwa do zrealizowania w przypadku stad liczących po kilkadziesiąt tysięcy sztuk, tak jak ma to miejsce w chowie intensywnym, z powodów czysto ekonomicznych. Ekologiczne produkcje sprawdzają się w małych stadach i są ukierunkowane na określoną grupę konsumentów, gotowych zapłacić odpowiednio wyższą sumę za taki produkt.

Kurczęta w pierwszych dwóch tygodniach życia są bardzo wrażliwe na niekorzystne warunki otoczenia i zaniedbania pod tym kątem mogą być przyczyną strat z powodu upadków. Osłabienie organizmu i słabe upierzenie predysponują do chorób i zachowań kanibalistycznych. Ze względu na krótki okres odchowu kurcząt na fermie w ciągu roku występuje duża rotacja. Zapewnienie odpowiednich warunków w odchowie ptaków leży w interesie i zakresie obowiązków hodowcy. Jest to też czynnik, który w największej mierze od niego zależy. Każdy producent doskonale rozumie jak wielki wpływ na jego zysk ma środowisko w jakim utrzymuje inwentarz.

Zaniedbania w tym zakresie prowadzą do strat z powodu słabego wykorzystania paszy lub nawet upadków. Przed wprowadzeniem kurcząt brojlerów należy dokładnie zdezynfekować pomieszczenia. Położona ściółka powinna być czysta, sucha i o dobrych właściwościach chłonnych. Najczęściej używa się do tego celu słomy.

Kurnik powinien być ponadto zaopatrzony w urządzenia do karmienia i pojenia odpowiednio umieszczone. Jeśli usytuowane są zbyt gęsto lub ich powierzchnia jest niedostosowana do liczby zwierząt korzystających może dochodzić do walk między nimi, uszkodzeń ciała i spowolnienia przyrostów.

Do odchowu należy przeznaczać tylko zdrowe pisklęta. Na ich żywotność, późniejszy wzrost i podatność na choroby ma wpływ szereg czynników. Zalicza się tu m.in. cechy genetyczne, odpowiedni stan zdrowotny stada rodzicielskiego, prawidłowy przebieg procesu wylęgu pisklęcia. Należy ocenić jakość skorup jaj wylęgowych, masę piskląt i ich ruchliwość.

W pomieszczeniu powinna panować odpowiednia temperatura - około 33 stopnie w pierwszym tygodniu odchowu. Przy posadzce zaleca się utrzymywać wtedy około 30 stopni. Pisklęta nie mają bowiem jeszcze rozwiniętej własnej termoregulacji ciała. Następnie co tydzień temperatura powinna być niższa o 3-4 stopnie, ponieważ ptaki zaczynają produkować coraz więcej ciepła.

Aby koszty produkcji nie rosły znacząco na skutek dogrzewania, szczególnie w okresie jesienno – zimowym, należy zapewnić dobrą izolację termiczną budynku, a przy stawianiu nowego pomieszczenia warto stosować materiały energooszczędne o dobrym współczynniku przenikania ciepła. Unika się wtedy niepotrzebnej ucieczki ciepła na zewnątrz. Dobrym rozwiązaniem jest zamontowanie tzw. sztucznych kwok, pod którymi gromadzą się pisklęta gdy jest im za chłodno. Bezpośrednim skutkiem marznięcia są straty ekonomiczne wynikające z gorszego wykorzystania paszy i mniejszych przyrostów. Poza tym przy zbyt niskiej temperaturze dochodzi do wzrostu wilgotności podłoża, co zwiększa stężenie amoniaku.

Gromadzenie się kurcząt w grupy pod kwokami oznacza, że temperatura panująca w ich otoczeniu jest za niska. Z kolei rozbieganie się pojedynczych sztuk z dala od źródła ciepła i od innych osobników jest wskazówką, że w pomieszczeniu jest za gorąco. Od 5 tygodnia prawidłowa temperatura nie powinna przekraczać 20 stopni. Ważne jest także utrzymanie odpowiedniej ciepłoty ściółki, gdyż w przeciwnym wypadku dochodzi do przechłodzenia piskląt.

Nie bez znaczenia dla utrzymania właściwego mikroklimatu jest wentylacja pomieszczeń. Musi ona zapewniać skuteczną wymianę powietrza bez narażania zwierząt na przeciągi. W przeciwnym razie latem może dojść do przegrzania kurczaków, a zimą do chorób spowodowanych nadmierną wilgocią. Odpowiednia wentylacja zapewnia też usuwanie nadmiaru szkodliwych gazów. W rozporządzeniu MRiRW  z dnia 15 lutego 2010  w rozdziale opisującym minimalne warunki utrzymania kurcząt brojlerów czytamy, że stężenie amoniaku mierzone nad poziome głów brojlerów nie może przekraczać 20 ppm, a dwutlenku węgla 3 000 tysięcy ppm.

Jeśli spełnione są te wymogi oraz dodatkowo hodowca prowadzi dokumentację zawierającą szczegółowy opis systemu produkcji (w tym plan kurnika, działania wentylacji, opis systemu karmienia i pojenia oraz typu ściółki) dopuszczalna obsada kurcząt brojlerów może wówczas wynosić 39kg/m2. Rozporządzenie to opisuje także inne wymogi dotyczące prowadzenia takiej hodowli. Zwierzęta powinny być utrzymywane w warunkach nieszkodliwych dla ich zdrowia i niepowodujących urazów ciała, umożliwiających swobodne kładzenie się i wstawanie i zapewniających kontakt wzrokowy z innymi osobnikami.

Istotnym aspektem w odchowie tych zwierząt jest odpowiednia długość dnia świetlnego. Wpływa to na prawidłowy rozwój, zdrowotność i ruchliwość piskląt. W ciągu pierwszych dni młode uczą się pobierania pokarmu i wody. Między 4 a 7 dniem następuje gwałtowne przybieranie na masie. Później przez okres około dwóch tygodni spada tempo wzrostu, natomiast narządy i układy wewnętrzne intensywnie się rozwijają. W tym czasie powinno nastąpić wyrównanie wagi kurcząt. Początkowo zapewnia się 24 godzinne oświetlenie, które stopniowo jest skracane. W okresie 7 dni od umieszczenia kurcząt brojlerów w kurniku oświetlenie powinno być dostosowane do 24-godzinnego rytmu, z okresami zaciemnienia minimum 6 godzinnymi i co najmniej z jednym okresem nieprzerwanego zaciemnienia trwającym 4 godziny, z wyłączeniem okresów przyciemniania.

Ptaki z czasem uczą się spożywania pokarmu przed kilkugodzinnymi przerwami w oświetleniu, co korzystnie wpływa na wykorzystanie paszy i lepsze przyrosty w późniejszych okresach tuczu. Te zalecenia tyczą się także okresu do 3 dni przed ubojem. Ostatnie karmienie kurcząt nie powinno mieć miejsca później niż 12 godzin przed spodziewanym ubojem. Wcześniej brojlery powinny być żywione do woli lub zadawanie paszy odbywa się w okresach oświetlenia.

Aby móc w pełni wykorzystać potencjał genetyczny zwierząt konieczne jest prawidłowy system żywienia. Od jakiegoś czasu niedopuszczalne jest stosowanie w paszach dodatków antybiotykowych stymulatorów wzrostów ani hormonów przyspieszających nabieranie masy. Żywienie w chowie intensywnym oparte jest na pełnoporcjowych mieszankach. W całym okresie tuczu zużywa się 3 – 4 ich rodzaje w zależności od wieku ptaków. Konkretne programy żywieniowe przygotowane przez firmy paszowe warunkują odpowiednie przyrosty w danym okresie. Mieszanki starterowe muszą pokryć zapotrzebowanie organizmu, który w bardzo krótkim czasie dwukrotnie powiększa swoją masę.

Na tym etapie niezwykle istotna jest wysoka zawartość białka w pokarmie. Stopniowo wraz ze spadkiem dziennych przyrostów zmniejszany jest także udział tego składnika w diecie. Zrozumienie przyczyn takiego postępowania jest istotne dla ograniczenia kosztów produkcji. Białko bowiem jest jednym z najdroższych składników pasz, a szacuje się, że pasze w hodowli kurczaków brojlerów stanowią około 70% wszystkich kosztów produkcji. Nie ma więc sensu stosowania mieszanek starterowych przez cały pierwszy tydzień życia pisklaków.

Bibliografia:

1. M.Mazurkiewicz (red.), Choroby drobiu oraz ptaków ozdobnych, Wydawnictwo UWP, 2008
2. M.Dymnicka, J.L.Sokół (red.), Podstawy żywienia zwierząt, Wydawnictwo SGGW, 2001
3. A.Sternm Przydomowy chów drobiu,  Wydawnictwo Multico, 2008
4. H.Jeroch, A.Lipiec (red.), Pasze i dodatki paszowe,  Wydawnictwo PWRiL, 2012
5. J.Jankowski (red.), Hodowla i użytkowanie drobiu, Wydawnictwo PWRiL, 2012